ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೊದಾರೊ ಸಿಂಧೂ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿತ ಪ್ರಥಮ ನಗರೀಕರಣ ಸ್ಥಳಗಳಾಗಿವೆ.

ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ತಾಮ್ರವನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು, ಆದರೆ ಕಂಚಿನ ಬಳಕೆ ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ತೀರ ಕಡಿಮೆ ಇರಲಾಯಿತು.

ಕಾಶ್ಮೀರದ ಬುರ್ಜ್‌ಹೋಮ್ ಪ್ರದೇಶದ ಜನರು ನೆಲದೊಳಗೆ ಗುಹೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡು ವಾಸಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು, ಇದು ಅವರ ಆವಾಸಕ್ಕೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆವರಣವನ್ನು ನೀಡಿತು.

ಪಾಂಡವರದಿಣ್ಣೆ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಇರುವ ಕಬ್ಬಿಣ ಶಿಲಾಯುಗದ ಪ್ರಮುಖ ಆವಾಸ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ.

ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಭೀಮ್‌ಬೇಟ್ಕ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಶಿಲಾಯುಗದ ಬೇಟೆಗಾರರು ಮತ್ತು ಅವರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಪುರಾತತ್ವ ಆಧಾರಗಳು ದೊರಕಿವೆ.

ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಬ್ಬಿಣದ ಬಳಕೆ ಸುಮಾರು 3500 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು, ಇದು ಬೃಹತ್ ಶಿಲಾ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಸಹಾಯಮಾಡಿತು.

ಬಳ್ಳಾರಿ ಸಮೀಪದ ಸಂಗನಕಲ್ಲು ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಆಧುನಿಕ ಕಲ್ಲಿನ ಆಯುಧಗಳ ತಯಾರಿಕಾ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು, ಈ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಮುಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ಮೂಳೆಗಳಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಉಜ್ಜಿ ನಯಗೊಳಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಕಬ್ಬಿಣ ಅತ್ಯಂತ ಗಡುಸಾದ ಲೋಹವಾಗಿದ್ದು, ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಕರಕುಶಲ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಲು ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿತು.

ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಭೀಮ್‌ಬೇಟ್ಕ ಮತ್ತು ಕರ್ನಾಟಕದ ಬ್ರಹ್ಮಗಿರಿಯಂತಹ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಕಲೆಗಳು ಆ ಕಾಲದ ಜನರ ಸೃಜನಶೀಲತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.

ಮಧ್ಯ ಶಿಲಾಯುಗದ ಜನರು ಬೇಟೆಯ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು, ಆದರೆ ಈ ದೃಶ್ಯಗಳು ಧಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನೆಗೂ ಮುಟ್ಟಿಲ್ಲ; ಅವು ಹೆಚ್ಚಿನವು ಕಲಾವೈವಿಧ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.

ಕರ್ನಾಟಕದ ಬನಹಳ್ಳಿ, ಬ್ರಹ್ಮಗಿರಿ, ಬೂದಿಹಾಳ, ಹಳ್ಳೂರು, ಪಿಕ್ಲಿಹಾಳ, ಟಿ.ನರಸಿಪುರ, ಉತ್ತೂರು, ಬಿಹಾರದ ಚಿರಾಂಡ್ ಮುಂತಾದ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಪ್ರಮುಖ ಪುರಾತತ್ವ ಸ್ಥಳಗಳಾಗಿದ್ದು, ಆ ಕಾಲದ ಜೀವನದ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ.

ನವಶಿಲಾಯುಗದಲ್ಲಿ ಪಶುಪಾಲನೆ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದುದರಿಂದ ಜನರು ಶಾಶ್ವತ ವಾಸಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿದರು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಚಕ್ರದ ಬಳಕೆಯ ಮೂಲಕ ಮಡಕೆಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಲಾಯಿತು.

ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿರುವ ಮೆಹರ್‌ಗ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಕೃಷಿಯ ಆರಂಭಿಕ ಪುರಾವೆಗಳು ಪತ್ತೆಯಾಗಿದ್ದು, ಈ ಕಾಲದ ಜನರು ನದಿತೀರಗಳಲ್ಲಿ ಫಲವತ್ತಾದ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ.

ನವಶಿಲಾಯುಗದ ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಆವಾಸ ಸ್ಥಳಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದ ಬನಹಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಹಳ್ಳೂರು ಎಂಬ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ.

ಕಬ್ಬಿಣ ಶಿಲಾಯುಗದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ಪ್ರಮುಖ ಪುರಾತತ್ವ ಸ್ಥಳಗಳಾದ ಸಾವನದುರ್ಗ, ಹೆಮ್ಮಿಗೆ, ಮತ್ತು ಪಾಂಡವರದಿಣ್ಣೆ ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ, ಇವು ಆ ಕಾಲದ ಜನರ ಜೀವನದ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಆಧಾರವಾಗಿದೆ.

ಕಬ್ಬಿಣ ಶಿಲಾಯುಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಕರ್ನಾಟಕದ ಪ್ರಮುಖ ನೆಲೆಗಳೆಂದರೆ ಬನಹಳ್ಳಿ, ಹಿರೆಬೆನಕಲ್ಲು, ಬ್ರಹ್ಮಗಿರಿ, ಕೊಪ್ಪ, ಹೆಗ್ಗಡೆಹಳ್ಳಿ, ಟಿ.ನರಸಿಪುರ, ಹೆಮ್ಮಿಗೆ, ಹಳ್ಳೂರು, ಜಡಿಗೇನಹಳ್ಳಿ, ಸಾವನದುರ್ಗ, ಹುತ್ರಿದುರ್ಗ, ಪಾಂಡವರದಿಣ್ಣೆ ಮೊದಲಾದವುಗಳು, ಇದು ಆ ಕಾಲದ ಜೀವನದ ಆಧಾರವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ಕರ್ನಾಟಕದ ಪ್ರಮುಖ ಮಧ್ಯಶಿಲಾಯುಗದ ಪುರಾತತ್ವ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮಗಿರಿ ಮತ್ತು ಕನಗನಹಳ್ಳಿ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾಗಿವೆ. ಈ ಸ್ಥಳಗಳು ಆ ಕಾಲದ ಜನರ ಜೀವನಶೈಲಿ ಮತ್ತು ಕಲೆಗಳ ಕುರಿತು ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ.

ನವಶಿಲಾಯುಗದಲ್ಲಿ ಜನರು ಮಣ್ಣಿನ ಮಡಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಧಾನ್ಯ ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಲೋಹದ ಬಳಕೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ; ಅದು ಮುಂದೆ ಲೋಹಯುಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು.